Iraanse Mona Alikhah koos voor eenzame nieuwjaarsduik

Op 3 januari van dit jaar liep fotograaf Mona Alikhah vanaf het Filmwijkstrand het Weerwater in voor een eenzame nieuwjaarsduik. Twee dagen later dan veel Nederlanders dat al hadden gedaan om fris aan 2023 te beginnen. “Ik wilde wel graag een start van het nieuwe jaar maken, maar ik kón het op dat moment domweg niet.”

Door Marcel Beijer

Mona Alikhah

Als haar gevraagd wordt hoe het nu, half februari, met haar gaat, worden haar ogen vochtig. Liever geeft Mona Alikhah daar geen antwoord op. Maar het gaat wel beter dan op 1 januari toen de bekende Almeerse fotografe terugkeek op een jaar waarin ze haar geboorteland, Iran, kapot zag gaan aan een felle strijd tussen de geestelijk leiders en de bevolking die vecht voor vrijheid. “2022 was voor mij eigenlijk een tof jaar. Qua fotografie ging het zakelijk eigenlijk nooit beter. Ik heb ook een lieve man, een prachtige dochter, een fijn huis. Maar in september veranderde alles.”

Mahsa Amini

Want op 16 september stierf in haar thuisland de 22-jarige Mahsa Amini die even daarvoor door de zedenpolitie was gearresteerd omdat ze haar hoofddoek niet correct droeg. Naar alle waarschijnlijkheid is ze daarbij door grof politiegeweld om het leven gekomen. De Almeerse keek met een mengeling van onmacht en woede naar de manier waarop het Iraanse bewind de daarop volgende grootschalige protesten de kop in drukte. Ook daarbij vielen talloze doden. “Mannen, vrouwen en vooral jonge meiden die hoopten op een toekomst in vrijheid en dat met de dood moesten bekopen.”

Paradoxaal

“Ik ging echt een rouwproces in, onmachtig omdat je vanuit Nederland niets voor ze kunt doen. En dan keek ik naar mijn eigen dochter die in Almere onbekommerd van haar vrijheid geniet. Dat mág ze ook doen, natuurlijk. Maar het is zo paradoxaal ten opzichte van haar leeftijdsgenootjes in Iran.”
Ze dacht ook aan haar eigen moeder die al jong moest trouwen en met de druk moest leven dat ze een zoon moest baren, terwijl de eerste drie meisjes werden. “Ik voelde haar strijd, haar pijn. Maar ik voelde ook de pijn van mijn oma en alle voorgaande generaties in mijn lichaam samenballen. Nog steeds woont mijn hele familie in Iran, ik ben de enige die is vertrokken. Mijn vader woont er ook nog. Ik zocht hem regelmatig op, maar weet niet of ik hem ooit nog zal zien. Alles bij elkaar maakte het me somber. Hoe kan je met zoveel pijn aan het nieuwe jaar beginnen?”

Nieuwjaar

Al die goedbedoelde cliché berichtjes met ‘Merry Christmas and Happy New Year’: het maakte haar verdriet alleen maar intenser. Tegelijk kwam het inzicht dat de samengebalde pijn in haar lijf, waarschijnlijk ook de krachtbron is die de demonstranten in Iran ook voelen. “In Iran vertellen we verhalen van generatie op generatie. Die emotie voelen ze onbewust en maakt ze ook sterker.”
Op 3 januari vond de fotografe het daarom tijd voor haar eigen nieuwjaarsduik, in alle eenzaamheid. “Het vroor die dag, maar ik vertrouw op de helende kracht van water. Door het water in te gaan breng je iets in beweging. Hoe klein ook, het beweegt.” De foto die ze ervan op LinkedIn zette, leverde talloze steunbetuigingen op. “Heel lief, maar ik kon het nog steeds niet opbrengen om ze te lezen. Daarna ben ik op reis gegaan naar Tunesië en ben ik ook regelmatig de zee in gegaan.”

Foto’s

Als fotograaf kan ze haar emoties kwijt in haar werk. “In mijn foto’s zit altijd emotie. Ik kan daar uiting aan geven.” Ze laat een prachtige foto zien waarop ze zelf ook staat. Ze omhelst van achteren haar vader, zonder zelf zichtbaar te zijn. De oude man heeft een ontbloot bovenlijf en oogt kwetsbaar. “Ik sta letterlijk achter hem, laat hem niet los. Ik ben dankbaar wat hij ons geleerd heeft. Mijn vader was docent: een intelligente man die zijn kinderen wees op kunst en literatuur. Daar heeft het regime het niet zo mee op, liever hebben ze onwetend volk. Hij werd echt tegengewerkt en leerde ons daarom voorzichtig te zijn om onze politieke mening te geven. Ik besef nu steeds meer hoe belangrijk het is dat je in Nederland mag zeggen wat je wilt.”

Kader Abdolah

Onlangs liep de Almeerse Kader Abolah tegen het lijf tegen wie ze vertelde dat ze het door de onmacht en het grote verdriet niet op kon brengen om te fotograferen en aan haar collectie te werken. De schrijver drong bij haar aan om juist weer door te gaan. “Hij zei: het leven stopt niet, er is geen tijd om te stoppen. De stem die je in deze protesten hoort is de beweging die de generaties daarvoor in beweging hebben gebracht. We hebben altijd aan vrijheid gewerkt, geschreven. Maar nooit eerder konden we onze stem laten zo helder laten horen. Ons verhaal kent geen grenzen meer en gaat door. De Iraanse bevolking is lange tijd niet zo sterk geweest als het nu is. Want kijk eens: bij de demonstranten vechten mannen náást vrouwen. Hoe bijzonder is dat? ”
Nee, Mona Alikhah zal nog steeds niet uit beleefdheid antwoorden dat het nu goed met haar gaat. “Maar zijn woorden deden mij beseffen dat juist die generaties vóór ons deze kracht aan de demonstraten geven. Er is echt iets in beweging gezet.”

Bekijk de boeken van Marcel Beijer hier.